Akupunktura i inne metody leczenia, jako połączenie starożytności ze współczesnością
Akupunktura, to jedna z najstarszych metod leczenia schorzeń i dolegliwości. Już około 4000 lat p.n.e. w Chinach stosowano terapię za pomocą ostro zakończonych odłamków skał, którymi nakłuwano skórę pacjenta. Metoda znana dzisiaj pod nazwą akupunktura wywodzi się z terapii o nazwie Tcha-Tchin, stosowanej na obszarze Dalekiego Wschodu około 3000 lat p.n.e.
Spróbujmy wyodrębnić najważniejsze elementy tej teorii. W punktach przedstawiałyby się one następująco:
W ustroju krąży energia życiowa. Choroba jest wynikiem zaburzenia w krążeniu tej energii.
Choroba jednego narządu zaburza funkcję całego organizmu.
Na powierzchni ciała znajdują si sca (punkty) bolesne, korespondujące z danym narządem.
Drażnienie tych punktów wpływa na przebieg choroby.
Pojęcie energii życiowej nie doczekało się jeszcze naukowych wyjaśnień, choć jest powszechnie akceptowane w psychiatrii i psychosomatyce.
Energia życiowa jest równoznaczna z tym, co Freud rozumie pod pojęciem kateksji. Kateksja może być swobodna (posiada ją system świadomości) i związana (systemy nieświadome).
Tłumienie emocji powoduje zablokowanie energii, co przejawia się w postaci różnych kompleksów, oporów, a także bloków cielesnych.
Niektóre objawy cielesne towarzyszące chorobom psychosomatycznym są przykładem takich bloków.
Duże znaczenie przypisują im Reich i Lowen, twórcy terapii bioenergetycznej, według której uczuć doświadcza się poprzez aktywność mięśni. Energia psychiczna towarzysząca danej emocji, jeśli nie zostanie rozładowana, staje się przyczyną napięcia mięśni.
Na przykład przyczyną bólów serca mogą być kłopoty miłosne, napięć i bólów krzyża – nadmierne ambicje, chęć zdobycia władzy, osiągnięcia sukcesów; napięcia karku i bóle głowy może powodować agresja.
Poprzez masaż tych grup mięśniowych można „udrożnić” przepływ energii, uzyskać jej rozładowanie i w ten sposób usunąć dolegliwości. Stosowanie nakłuć w okolicę napiętych mięśni, mogłoby mieć podobne oddziaływanie fizyczne.
Konieczność leczenia całego ustroju w przypadku choroby jednego narządu jest podstawą medycyny współczesnej, traktującej człowieka jako jeden psychosomatyczny byt. W akupunkturze ta tendencja wyrażałaby się mnogością igieł wprowadzanych w punkty na południkach innych narządów. Chińczycy uważają, że każda choroba przewlekła powoduje zmiany w układzie moczowym, toteż punkty odniesienia znajdujące się na południku pęcherza moczowego nakłuwane są bardzo często. W przypadku atonii pęcherzyka żółciowego (In) nakłucie typu Jang (punkt pobudzający południka pęcherzyka żółciowego nakłuty złotą igłą) powinno przynieść efekt. Jeśli atonia jest wynikiem nadmiernej funkcji wątroby (Jang) nakłucie będzie miało na celu osłabić funkcję wątroby (In) i pobudzić funkcję pęcherzyka żółciowego (Jang).
Zgodnie z tzw. odruchem trzewno-skórnym, chorobie narządów wewnętrznych może towarzyszyć ból skóry w pobliżu narządu. Łączność między narządem wewnętrznym a polem skórnym nie zawsze występuje w zakresie tego samego metameru, na przykład ból z kątnicy i wyrostka robaczkowego ma na skórze punkt odniesienia bólowego zarówno w rzucie tego narządu, jak i w linii środkowej ciała powyżej pępka. Czasami miejsca te są bardzo odległe, na przykład w przypadku podrażnienia przepony i chorób serca, ból rzutowany jest do lewego ramienia, a czasami promieniuje do łokcia i małego palca. W przypadku dextrocardii (odwrotne ułożenie serca) ból odczuwany jest w prawym ramieniu.
Spośród uczonych, którzy zajmowali się badaniem dróg promieniowania bólu i reakcją odcinkową, wymienić należy Levisa i Kellgrena, Heada, Martyna, Lennandera, Mackenzie. Dwaj pierwsi wykonywali doświadczenia bardzo przypominające klasyczną akupunkturę, drażnili bowiem wiązadła międzykolcowe (w linii środkowej kręgosłupa) przez iniekcję 0,3 ml hipertonicznego roztworu NaCl (miejsca iniekcji odpowiadały punktom życiowym południka nadrzędnego). Drażnienie 8 więzadła międzykolcowego szyjnego – powodowało ból w okolicy międzyłopatkowej, w klatce piersiowej, łokciu, przedramieniu.
Chorzy z dusznicą bolesną interpretowali ten ból jako identyczny z bólem doznanym podczas ataku choroby. Drażnienie więzadeł międzykolcowych odcinka piersiowo-lędźwiowego wywoływało ból charakterystyczny dla kolki nerkowej, tzn. ból okolicy lędźwiowej, pachwinowej, moszny, z podciągnięciem jąder. Levis i Kellgren wysunęli w związku z tym tezę, że impulsy z trzewi lub głębokich struktur somatycznych przenoszone są do okolicy odległej od okolicy pobudzonej, ponieważ są unerwione przez ten sam segment rdzeniowy.
Dolegliwości o podobnym charakterze zauważono podczas wykonywania znieczulenia zewnątrzoponowego. Nakłucie przestrzeni międzykręgowej L1 -L2 , powoduje ból promieniujący do brzucha, nakłucie przestrzeni w zakresie kręgów piersiowych – ból promieniujący do nadbrzusza, klatki piersiowej i barku.
Wynikiem prac innego uczonego, Heada, było sporządzenie przez niego mapy segmentowego rozmieszczenia nerwów skórnych odpowiedzialnych za hiperalgezję w różnych stanach chorobowych. Dowiódł on również, że nerwy autonomiczne z chorego narządu i skórne z obszarów bólowego odniesienia skórnego dla tego narządu pochodzą z tego samego segmentu rdzeniowego.
W świetle tych faktów związek narządów wewnętrznych z pewnymi polami na powierzchni ciała jest oczywisty. Stwarza to podstawy naukowe i nowoczesnej fizykoterapii, i tradycyjnej akupunkturze.
Miejsca odniesienia bólowego Heada pokrywają się z chińskimi punktami alarmowymi . Zarówno jedne, jak i drugie są wykorzystywane w diagnostyce i terapii. W przypadku chorób przebiegających z bólem przewlekłym punkty bolesne na skórze nazywa się punktami triggerującymi. Podrażnienie punktów triggerujących wywołuje często atak bólu. Tak zwana trigger point therapy – polega na fizykalnym lub farmakologicznym oddziaływaniu na te punkty. Najczęściej stosuje się drażnienie prądem impulsowym, masaże, nakłuwanie (identyczne z akupunkturą), iniekcje punktowe ze środków miejscowo znieczulających, 10% NaCl, H2O, sterydów, witamin.
Najpowszechniejszą formą „europejskiej akupunktury” są blokady nerwów obwodowych.
Wykonuje się je od czasu, gdy Aleksander Wood wprowadził strzykawkę, a Carl Koller zastosował kokainę (1884) jako środek miejscowo znieczulający.
Blokada polega na wprowadzeniu środka znieczulającego w okolicę nerwu. Blokady wykonuje się w miejscu, gdzie nerw’ leży najbliżej powierzchni skóry. Ucisk palcem tego miejsca wywołuje najczęściej ból. Na rycinie 7 przedstawiono miejsca blokad. Istnieje zadziwiająca zbieżność tych punktów z punktami chińskimi. Już samo wprowadzenie igły w miejsce przyszłej blokady często zmniejsza ból, o czym informują pacjenci. Podanie środka znieczulającego w sposób ewidentny znosi odczucia z zakresu unerwienia danego nerwu. Jest to bardzo pewna i skuteczna metoda znieczulania do operacji. Niektóre punkty chińskie pozostają w zgodzie z tzw. punktami motorycznymi mięśni.
Punkt motoryczny odpowiada miejscu rzutowania nerwu ruchowego na powierzchnię skóry (punkty pośrednie) lub miejscu wejścia nerwu do mięśnia również rzutowanemu na skórę (punkty bezpośrednie). Podrażnienie prądem mięśnia w punkcie fnotorycznym daje maksymalny skurcz mięśnia.
Punkty motoryczne wykorzystywane są w badaniach pobudliwości mięśni (w przypadku odnerwienia mięśnia, drażnienie w tym miejscu nie wywoła skurczu) i w elektroterapii, w celu leczenia porażonych mięśni. Niedowłady i porażenia mięśni są jednym z częściej wymienianych wskazań do akupunktury. Nakłucia o charakterze pobudzania (Jang) stosuje się wprowadzając igły w punkty leżące nad mięśniem. Najlepszy efekt daje wprowadzenie igły w punkt motoryczny (podobnie jak stymulacja prądem impulsowym).
Zbliżony w mechanizmie do akupunktury jest współczesny masaż segmentarny opracowany przez Dalicho i Glsera. Okazało się, że daje on dobre wyniki w leczeniu wielu chorób narządu ruchu, układu krążenia, przewodu pokarmowego, układu oddechowego. Wzajemna zależność na bazie trzewno-skórnego i trzewno-mięśniowego łuku odruchowego pomiędzy skórą, mięśniami i narządami wewnętrznymi unerwianymi przez ten sam segment nerwowy stanowi teoretyczną podstawę tej metody. Niektóre miejsca stosowane w technice masażu segmentarnego pokrywają się z punktami akupunktorowymi.
Różnego typu masaże stosuje się w medycynie nowoczesnej oraz ludowej wielu krajów. Ich tradycja jest równie długa jak akupunktury. Oprócz zasadniczej funkcji – leczenia chorób narządu ruchu, zaobserwowano ich korzystny wpływ na choroby innych układów. W podręcznikach medycyny fizykalnej, wśród wskazań do różnego typu masaży, wymienia się takie choroby jak: schorzenia układu krążenia, cukrzyca, gościec przewlekły postępujący, hipotrofia u dzieci, dychawica oskrzelowa, krzywica, choroba Raynauda, choroby dróg oddechowych, zakrzepowe zapalenie żył, nerwice wegetatywne i oczywiście choroby narządu ruchu. Wskazania niemal tak obszerne, jak w przypadku akupunktury; wszędzie podkreśla się jednak, że masaż stanowi uzupełniającą metodę terapii.
W terapii bólu przewlekłego stosuje się często łagodne stymulacje prądem impulsowym. Metodę nazywa się przez-skórną elektrostymulacją nerwów (Transcutaneous electrical nerve stimulation – TENS, w skrócie elektrostymulacją przeciwbólowa lub tens). Ostatnio ten rodzaj terapii bardzo się rozwinął. Impulsem była z jednej strony elektronika, której postęp umożliwił masową produkcję tanich małych generatorów prądu impulsowego, z drugiej strony – akupunktura, a głównie jej nowoczesna odmiana – elektroakupunktura.
Elektroakupunktura to mariaż tradycji z nowoczesnością – tradycyjne igły chińskie wprowadzone w punkty akupunkturowe łączy się elektrodami z generatorem prądu impulsowego, uzyskując taką samą analgezję, bez konieczności wykonywania ręcznych manipulacji igłami.
W elektrostymulacji przeciwbólowej unika się nakłuwania, elektrody w postaci małych metalowych lub gumowych płytek zostają umieszczone bezpośrednio na skórze w miejscu bolesnym lub w miejscu rzutowania nerwów na skórę (w miejscach stosowania blokad nerwów obwodowych). Gumowe elektrody przylegają idealnie do powierzchni ciała, mogą pozostawać przyklejone nawet przez kilka dni, umożliwiając pacjentowi podłączenie kieszonkowego ministymulatora w dowolnym czasie i sytuacji. Metoda ta, prosta i bezpieczna, przyczyniła się do ograniczenia ilości zużywanych leków przeciwbólowych. W niektórych krajach pacjent nabywa taki kieszonkowy aparat na receptę w aptece. W Polsce również czynione są w tyrn kierunku starania, bowiem jedna ze spółdzielni rzemieślniczych produkuje aż 4 typy takich aparatów. Do elektrostymulacji różni autorzy używają różnych przebiegów prądu impulsowego, o częstotliwości od kilku do kilkuset Hz i o różnym czasie trwania impulsów. Istnieje wiele modyfikacji tej metody. Metoda zbliżona do elektroakupunktury polega na przykładaniu małych płytek do punktów wzdłuż kręgosłupa, jeszcze inna, mniej swoista, na wprowadzeniu 2 igieł w przedramiona (przy bólu górnych partii ciała) lub w podudzia (przy bólu dolnych partii ciała.
Owiana aureolą tajemnicy ortodoksyjna akupunktura jest fizykalnym sposobem oddziaływania na organizm. Każdy rodzaj fizykoterapii działa na sferę cielesną, a poprzez nią na psychikę, ma więc oddziaływanie psychosomatyczne. W tradycyjnej i nowoczesnej medycynie zachodniej można znaleźć wiele metod pokrewnych oraz systemów terapii lub ich elementów niezwykle bliskich metodyce lub mechanizmom działania akupunktury.
Borzęcki Maciej – Akupunktura